Znikająca religia – nowelizacja, która budzi wątpliwości

Od września 2025 roku w polskich szkołach uczniowie będą uczestniczyć tylko w jednej lekcji religii tygodniowo, a nie jak dotąd w dwóch. Tak brzmi jedno z kluczowych postanowień nowego rozporządzenia, które podpisała minister edukacji narodowej, Barbara Nowacka. Zmiana ta jest częścią nowelizacji rozporządzenia dotyczącego organizacji nauki religii w szkołach, której celem jest – jak podkreśla MEN – „ujednolicenie tygodniowego wymiaru godzin nauki religii i etyki”. Na papierze brzmi to jak krok ku porządkowi, jednak w praktyce ma to swoje negatywne konsekwencje, które rodzą poważne pytania.

Zmiana polega nie tylko na zmniejszeniu liczby godzin religii, ale także utrzymuje przymus organizowania przez szkoły lekcji religii lub etyki bezpośrednio przed lub po obowiązkowych zajęciach edukacyjnych. W praktyce oznacza to, że religia/etyka w szkołach będzie traktowana po macoszemu – zepchnięta na margines dnia szkolnego, w czasie, który nie sprzyja pełnemu uczestnictwu w tych zajęciach. To kolejny krok w stronę marginalizacji religii w systemie edukacji, który z każdym rokiem wydaje się coraz bardziej osłabiać swoją obecność. To nie pierwszy raz, kiedy władze podejmują kroki mające na celu obniżenie rangi religii/etyki w szkołach. Przecież Rozporządzenie z dnia 22 marca 2024 r. zmieniające Rozporządzenie w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych już sprawiło, że oceny z religii i etyki od września 2024 r. nie są wliczane do średniej ocen ucznia.

Divide et impera! Akt bezprawia!

Reakcja Kościoła na te zmiany jest jednoznaczna. W komunikacie Konferencji Episkopatu Polski z dnia 17 stycznia 2025 roku biskupi wyrazili zdecydowane zaniepokojenie nowelizacją rozporządzenia, nazywając ją aktem „bezprawnym”. Kościół zwrócił uwagę, że zmiana ta została wprowadzona bez wymaganych ustawowo konsultacji i porozumienia z przedstawicielami Kościoła katolickiego oraz innych związków wyznaniowych. Jak zaznaczyli biskupi, „rozporządzenie to jest aktem bezprawnym, gdyż nie osiągnięto co do jego treści wymaganego ustawowo porozumienia z Kościołem katolickim i innymi zainteresowanymi związkami wyznaniowymi”.

Podkreślono również, że nauka religii w szkołach jest nie tylko integralnym elementem systemu wychowawczego, ale także służy kształtowaniu postaw moralnych młodego pokolenia. Usunięcie religii z centralnego miejsca w programie szkolnym, ograniczenie jej do jednej godziny tygodniowo i umieszczenie jej na marginesie edukacyjnym, jest odbierane jako naruszenie fundamentalnych praw i wartości, które powinny stanowić podstawę edukacji chrześcijańskiej.

Kościół przypomniał, że choć sama obecność religii w szkołach została uznana za zgodną z konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny, to decyzje o jej organizacji powinny uwzględniać konsultacje z przedstawicielami duchowieństwa. W tym przypadku, jak zauważono, brak tego dialogu prowadzi do sytuacji, w której decyzje administracyjne stawiają religię w niekorzystnej pozycji.

Podziel się cytatem

Profesor Paweł Borecki, prawnik prawa kanonicznego z Uniwersytetu Warszawskiego, w wywiadzie udzielonym ekai.pl 13 grudnia 2024 r. stwierdził:

– Minister Nowacka wydając w lipcu tego roku – bez porozumienia z Kościołami – rozporządzenie nowelizujące zasady organizacji lekcji religii w szkołach, naruszyła nie tylko ustawę oświatową (art. 12 ust. 2), ale również naruszyła zasadę legalizmu (art. 7 Konstytucji RP). Złamała także ponad 30 letni konwenans normatywny. A zrobiła to wyłącznie w imię celów politycznych, a właściwie z pobudek ideologicznych. Mówię to w pełni odpowiedzialności za słowo. Z treści jej rozporządzenia z 26 lipca br. wyraźnie przebija niechęć Ministerstwa Edukacji (pod obecnym kierownictwem) do religii. Dodał wówczas, że „ewentualne wystąpienie Kościołów do instytucji międzynarodowych w tym do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, będzie swoistym „non possumus” – na miarę obecnych czasów i okoliczności”.

Czas na „non possumus” Kościoła

W obliczu tych zmian pojawiają się zarówno głosy ekspertów, jak i nauczycieli religii, zwracających uwagę na brak skutecznej reakcji i mobilizacji ze strony Kościoła na rosnącą marginalizację religii w szkołach. Kolejne spotkania Podkomisji ds. religii w szkole powołanej przez Komisję Wspólną Przedstawicieli Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski były tylko zasłoną dymną. Temat celowo wydłużano, aby zmęczyć nim opinię publiczną. Co więcej, wywołano temat edukacji seksualnej, aby uwagę społeczeństwa zogniskować na tej kwestii. Część środowiska nauczycieli uważa, że – pisząc obrazowo – kościoły zgodziły się na przyłożenie noża do gardła i czekały aż nastąpi cięcie. Twierdzą, że kościoły mogły i powinny zareagować w sposób bardziej zdecydowany, zarówno na poziomie administracyjnym, jak i pastoralnym, aby uniknąć takich sytuacji, jak ta, która ma miejsce dzisiaj. Zmniejszenie liczby godzin religii to cios nie tylko w samą katechezę, ale także w pracę nauczycieli, którzy, mimo coraz trudniejszych warunków, starają się wypełniać swoją misję w szkole.

W obliczu tej sytuacji, pedagodzy zauważają, że jedyną nadzieją na skuteczną obronę religii w szkołach są pozwy ich samych kierowane do sądów powszechnych, w związku ze zniżką godzin. Wydaje się, że bez zdecydowanego oporu ze strony osób bezpośrednio zaangażowanych w proces nauczania, przyszłość religii w polskich szkołach może stać się coraz bardziej niepewna.

Czy ktoś zawinił?

Zadając pytanie, kto mógł zawinić w sprawie lekcji religii w polskich szkołach, należy jednoznacznie odpowiedzieć, iż wina leży po stronie instytucji państwowych, które podejmują decyzje o zmniejszeniu liczby godzin religii. Jak zauważył cytowany uprzednio prof. P. Borecki, minister B. Nowacka zrobiła to wyłącznie w imię celów politycznych, a właściwie z pobudek ideologicznych.

Mimo wszystko, niewielki kamyczek należy wrzucić także do ogródka samych kościołów, które nie do końca potrafiły skutecznie bronić swojej obecności w systemie edukacyjnym. Również nauczyciele, mimo ogromnego zaangażowania, nie zawsze aktywnie wpływają na kierunek, w jakim zmierza polska edukacja.

Jest jednak nadzieja – choćby w formie pozwów do krajowych i międzynarodowych sądów i trybunałów oraz skarg nauczycieli, którzy nie poddadzą się bierności systemu i nadal będą walczyć o przestrzeń dla religii w szkołach. To od ich zaangażowania będzie zależała przyszłość katechezy w Polsce. Nadzieją pozostaje aktywność i odwaga nauczycieli, którzy, pomimo trudnych warunków, będą potrafili wznieść lekcje religii na wyższy poziom, wykorzystując każdą dostępną przestrzeń do głoszenia wartości chrześcijańskich.

Podziel się cytatem

I tu, drodzy nauczyciele, każdy dzień pracy w szkole, każda lekcja religii, stanowi krok ku obronie duchowego wymiaru edukacji. Może za jedną lekcję religii za mało, ale z pewnością nie za mało jest nadziei, że to, co robimy, ma sens.

Tak, szkoła straciła jedną lekcję religii lub etyki, ale może zyskać dużo więcej!